ΜΜΕ και παγκόσμιες ανθρωπιστικές προκλήσεις

Γράφει ο Νικόλαος Μόσχοβος

Δημοσιογράφος- Συγγραφέας

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) έχουν συμβάλει σημαντικά τον 20ο και τον 21ο αιώνα στην πρόκληση, στην αποφυγή και στην αντιμετώπιση του φαινομένου των παγκόσμιων ανθρωπιστικών προκλήσεων.

Η δύναμη της ενημέρωσης

Δε κατορθώνουν τα ΜΜΕ  πάντοτε να αποφύγει μια μεγάλη πρόκληση η ανθρωπότητα, αλλά χάρις στη δύναμη της ενημέρωσης μέσω του γραπτού λόγου ή των περιγραφών και της απευθείας μετάδοσης  των οπτικών ντοκουμέντων  συμβάλουν  στην κινητοποίηση των μαζών, καθώς και στην  πίεση προς τις κυβερνήσεις ή και  τις εξουσιαστικές δυνάμεις, προκειμένου να λάβουν μέτρα για την πρόληψη- αντιμετώπισή τους.

Τα ΜΜΕ στο ρόλο του Ιανού

Ουσιαστικά, δύναται  τα ΜΜΕ  να  «παίξουν» σήμερα  το ρόλο  του πανάρχαιου θεού Ιανού, ο οποίος παρουσιαζόταν με δύο όψεις, την όψη του κακού και την αντίστοιχη του κακού.

Για παράδειγμα, η δημοσιοποίηση και η προβολή από τα ΜΜΕ. ενός βίντεο για χημική επίθεση κατά αμάχων στη Συρία «οδήγησε» τον τότε πρόεδρο των H.Π.Α., Ντόναλντ Τζον Τραμπ (Donald J. Τrump) να αποφασίσει τον Απρίλιο του 2018 το βομβαρδισμό επιλεγμένων στόχων με πυραύλους στη Συρία.

Από την άλλη πλευρά, οι σκηνές που αποθανάτισε ο φωτογράφος του αμερικανικού στρατού Ρόναλντ Λ. Χέμπερλ (Ronald L. Haeberle) στις 16 Μαρτίου 1968 από τη σφαγή 504 αμάχων στο Μι Λάι ( Mỹ Lai ) του Βιετνάμ έπαιξαν σημαντικό ρόλο για τη γιγάντωση του φιλειρηνικού κινήματος σε ολόκληρο τον κόσμο.

Το αποτέλεσμα

Επιπλέον, η δημοσιοποίηση του συγκεκριμένου γεγονότος ακύρωσε άλλες παρόμοιες προγραμματισμένες επιχειρήσεις, που θα γινόταν από  μία ομάδα κρούσης του αμερικανικού στρατού κατά εναντίον άλλων χωριών, με αποτέλεσμα να αποφευχθούν οι σφαγές χιλιάδων αμάχων στο Βιετνάμ.

ΜΜΕ και επιδημίες

Παράλληλα, η δημοσιοποίηση- προβολή από τα ΜΜΕ των θεμάτων για την αντιμετώπιση παγκόσμιων επιδημιών, όπως αυτή πραγματοποιήθηκε στις περιπτώσεις του ιού HIV και του συνδρόμου του  AIDS φαίνεται ότι βοήθησε πολύ στην αποδοχή των οροθετικών ασθενών από το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας.Αν και σε πολλές περιπτώσεις παρατηρήθηκε άγνοια της έννοιας των δύο όρων ΗΙV και ΑIDS από μια μερίδα των Ελληνικών Μέσων Μαζικής ενημέρωσης επιτεύχθηκε ο στόχος της αποδοχής μεγάλου μέρους  των οροθετικών από την κοινωνία.

Η διαμόρφωση

της αντίληψης της κοινής γνώμης

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της αντίληψης της κοινής γνώμης, αφού δημοσίευσαν ιστορίες, με τις οποίες κατόρθωσαν οι άνθρωποι να συνειδητοποιήσουν το τι συνέβαινε πραγματικά γύρω από τον ιό ΗΙV και το AIDS. Διάσημοι ηθοποιοί και αθλητές  διηγήθηκαν τις ιστορίες τους,  μπροστά στο τηλεοπτικό φακό ή συμμετείχαν σε ντοκιμαντέρ, με αποτέλεσμα να  ευαισθητοποιηθεί περισσότερο ο κόσμος για την ασθένεια.

Σχετικές προβεβλημένες ιστορίες , οι  οποίες ευαισθητοποίησαν το κοινό, ήταν αυτές του ηθοποιού Ροκ Χάτσον (Rock Hudson), του επαγγελματία αθλητή καλαθόσφαιρας του NBA «Μάτζικ» Τζόνσον ( Magic Johnson) και του σταρ του Χόλυγουντ, Τσάρλι Σιν (Charlie  Sheen).

Έρευνα του 2016 , η οποία διενεργήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής κατέδειξε  πως η   ανακοίνωση του ηθοποιού, Τσάρλι Σιν προκάλεσε  αύξηση  κατά 265% των ειδήσεων, που αναφερόταν στον ιό  HIV.

Με βάση τα στοιχεία της ίδιας έρευνας συνδέθηκε η συγκεκριμένη ανακοίνωση με 2,75 εκατομμύρια περισσότερες σχετικές αναζητήσεις χρηστών στον παγκόσμιο ιστό.

Οι δύο όψεις του νομίσματος

Πολλές φορές, όμως, τα MME φαίνεται ότι εμφανίζουν ταυτόχρονα δύναμη ή αδυναμία απέναντι στην εξουσία  σε ότι αφορά στην  προβολή των ζητημάτων περί  των Παγκόσμιων Ανθρωπιστικών Προκλήσεων.

«Μετά την έντονη πείνα  που σημειώθηκε στην Αιθιοπία κατά  το 1984-1985 και η οποία έγινε παγκοσμίως γνωστή από τις συγκλονιστικές τηλεοπτικές εικόνες, άρχισαν πολλοί δημοσιογράφοι, μελετητές και πολιτικοί να μιλούν για  τον κρίσιμο ρόλο των μέσων ενημέρωσης, ειδικά της τηλεόρασης», αναφέρει η Ούγκνε Τορνάου( Ugne Tornau) σε μελέτη  της, (2016) για το Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης .

Η κ. Τορνάου προσθέτει πως τα νέα παγκόσμια μέσα μαζικής ενημέρωσης, που μεταδίδουν σε πραγματικό χρόνο τις ανθρωπιστικές  καταστάσεις  έκτακτης ανάγκης έχουν την ικανότητα να προκαλούν τη δημόσια κατακραυγή μέσω των τηλεοπτικών εικόνων και έτσι να ασκούν πίεση στην εξωτερική πολιτική.

«Εάν οι δημοσιογράφοι επιθυμούν και έχουν πρόσβαση στην περιοχή του «καυτού»  γεγονότος,  τότε η συμβολή τους, θα  είναι πολύ σημαντική, καθώς η δημοσιοποίηση θα εξαπλωθεί παγκοσμίως», επισημαίνεται στην ίδια μελέτη.

Το ζήτημα της πρόσβασης των ΜΜΕ

στις «καυτές περιοχές»

Ωστόσο, δεν έχουν πάντοτε πρόσβαση οι επαγγελματίες των μέσων μαζικής Ενημέρωσης στις «καυτές περιοχές», όπου εκδηλώνεται μια κρίση, η οποία συνδέεται με μια μεγάλη ανθρωπιστική πρόκληση. Παραδείγματος χάριν, μπορεί να εκτυλίσσονται εμφύλιες εμπόλεμες διαμάχες σε μια περιοχή του Τρίτου Κόσμου (Αφρική- Ασία) με αποτέλεσμα να μη μπορούν οι δημοσιογράφοι να φτάσουν σε μέρη, όπου επικρατεί η πείνα, φτώχεια και η εξαθλίωση.

Ακόμη, μπορεί  οι κυβερνητικές-εξουσιαστικές δυνάμεις μιας περιοχής να έχουν «κόψει» την πρόσβαση προς τα επίμαχα μέρη λόγω της εξάπλωσης μιας επιδημίας.

Άρα, τότε  οι μόνες πηγές πληροφόρησης των δημοσιογράφων είναι η επίσημη ροή, τα νέα εκ των μη κυβερνητικών οργανώσεων (Μ.Κ.Ο.) και υπό ορισμένες προϋποθέσεις οι γηγενείς κάτοικοι, εφόσον δε φοβούνται οι ίδιοι να μιλήσουν.

Μετάδοση μόνο μέσω 

των διαθέσιμων στοιχείων

Στη συγκεκριμένη περίπτωση αδυνατούν τα ΜΜΕ να μεταδώσουν μια ολοκληρωμένη πληροφόρηση προς την κοινή γνώμη και μεταδίδουν μόνο τα διαθέσιμα στοιχεία κι αυτό αποτελεί τότε μία εκδήλωση αδυναμίας προς την εξουσία.

Τα τοπικά ή τα διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης θα αντιμετωπίζουν συνεχώς την  πρόκληση το πως θα μπορέσουν να καλύψουν τα μείζονα ανθρωπιστικά ζητήματα.

Παρόλα αυτά μπόρεσαν τα ίδια σε πολλές περιπτώσεις να διαδραματίσουν καίριο ρόλο, προκειμένου να κινητοποιηθεί η ανθρωπότητα σχετικά με τα παγκόσμια ανθρώπινα θέματα.

Μερικά παραδείγματα

Στην  περίπτωση του κύματος τύπου τσουνάμι, που σημειώθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 2004 στην Ινδονησία, στην Ταϊλάνδη και στη Σρι Λάνκα, έφθανε η προβολή των βίντεο με θύματα τουρίστες από τη Δύση για να ευαισθητοποιήσει τη κοινή γνώμη των Δυτικών χωρών  για την  αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας.

Στην ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τα μείζονα θέματα της οικολογίας ή της ρύπανσης της ατμόσφαιρας απ’ ένα πυρηνικό δυστύχημα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και το γεγονός ότι ακόμα και 36 χρόνια μετά εκ του τραγικού συμβάντος, που σημειώθηκε το 1986 στο πυρηνικό σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας του Τσερνόμπιλ (Chernobyl) εξακολουθούν προβάλλονται διάφορα ντοκιμαντέρ ή βίντεο (BBC) σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του.

Εκτίμηση στελέχους του BBC

«Τα τελευταία χρόνια, διαπιστώθηκε ότι η επικοινωνία ως μέσο αποτελεί μια μορφή βοήθειας», εκτιμά η ανώτατη παραγωγός του BBC Media Action και ειδικός ανθρωπιστικής επικοινωνίας, Ζακλίν Ντάλτον (Jacqueline Dalton), η οποία τόνισε πως η δημοσιοποίηση των  ειδήσεων για την επιδημία του ιού Έμπολα ( Ebola)  συνετέλεσε στο να δοθεί προτεραιότητα στις ανθρωπιστικές επικοινωνίες.

Η ανάπτυξη

μοντέλων ανθρωπιστικής επικοινωνίας

Η ανάπτυξη των μοντέλων ανθρωπιστικής επικοινωνίας από πλευράς της βιομηχανίας του Τύπου κατέστη ήδη μια άλλη μεγάλη  επιτυχία των ΜΜΕ, η οποία καταδεικνύει σήμερα και τη σημαντική θέση, που κατέχουν πλέον σε ότι αφορά στην αντιμετώπιση των μεγάλων ανθρωπιστικών ζητημάτων της ανθρωπότητας.

Ειδικότερα, στην Ελλάδα τουλάχιστον δυο μεγάλοι τηλεοπτικοί σταθμοί (SKAI και ANT1)  μεταδίδουν σήμερα εκπομπές με ειδικές ειδήσεις γύρω από τα  καλά νέα  (με περισσότερη θεματολογία για την προστασία του περιβάλλοντος). Παρόμοιες ενότητες προβάλλουν και τα  παγκόσμια τηλεοπτικά δίκτυα ενημέρωσης, όπως είναι το CNN και το BBC.

ΜΜΕ και κλιματική αλλαγή

Παράλληλα, η αναπαραγωγή ειδήσεων για το φαινόμενο της  κλιματικής αλλαγής από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συνετέλεσε στην αύξηση της βοήθειας από δωρητές κατά 261% (από 2,3 δισεκατομμύρια δολάρια  στη δεκαετία του 1980 στα 8,4 δισεκατομμύρια δολάρια στη δεκαετία του 1990) .

Τα ΜΜΕ και η Αφρική

Στοιχεία του Ο.Η.Ε έδειχναν το 2017 ότι στην Αφρική και στην Ασία  (Νιγηρία-Νότιο Σουδάν -Σομαλία-Υεμένη) συνολικά πεινούν 40 εκατομμύρια άνθρωποι, αλλά τα ΜΜΕ των χωρών  της Δύσης  προβάλουν άλλα γεγονότα. Η αδυναμία των Μ.Μ.Ε. να προβάλουν εκτεταμένα το φάσμα της πείνας στην Αφρική συνετέλεσε  κατά 12% και στην μείωση της ανθρωπιστικής βοήθειας προς αυτήν. Πάντως, τα ίδια μέσα ασχολούνταν εκτεταμένα το 2019  με την αδυναμία των μελών- κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συμφωνήσουν γύρω από το σχέδιο εισροής των προσφύγων και γενικότερα  για την αντιμετώπιση του φαινομένου της μετανάστευσης προς την Ευρώπη.

Μειωμένη προβολή του ζητήματος

της φτώχειας

Ακόμη, τα ΜΜΕ δε προβάλλουν εκτενώς το θέμα της φτώχειας, αν και μόλις το 1/4 των εργαζομένων (παγκόσμια) δουλεύει σήμερα σε ένα καθεστώς πλήρους απασχόλησης, ενώ το 15% των Αμερικανών ζει σε συνθήκες φτώχειας.

« Η νοοτροπία των μέσων μαζικής ενημέρωσης σχετικά με τη φτώχεια είναι πραγματικά φτωχή», αναφέρει  ο αρθρογράφος του « Prospect Magazine», Τομ Κλαρκ (Tom Clark).

Μάλιστα, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ασχολούνται περισσότερο με την αύξηση του αριθμού των δισεκατομμυριούχων, καταδεικνύουν πως αυξάνεται ο πλούτος μόνο για μια μικρή ομάδα ατόμων.

Η αναφορά του

Media Diversity Institute (MDI)

«Παρόλο, που οι ιστορίες για τη φτώχεια αφορούν ανθρώπους, οι οποίοι είναι ένα  πιθανό ακροατήριο φαίνεται ότι οι οργανώσεις των ΜΜΕ δε δίνουν αρκετή προσοχή στη φτώχεια και στην ανισότητα, καθώς κι ούτε αναφέρουν με ευαισθητοποίηση τις μειονεκτούσες κοινότητες.Τα στερεότυπα, η παραδοχή και η παραπληροφόρηση συχνά κυριαρχούν σε άρθρα σχετικά με τις απάτες οφέλους ή ιστορίες ανθρώπινων συμφερόντων συμβάλλοντας στην ενίσχυση της προκατάληψης, καθώς  και στην διατήρηση του status quo», επισημαίνει το Media Diversity Institute (MDI).

Tα βίντεο

του «Global Health Media  Project»

Από την άλλη πλευρά ως επιτυχία της δημοσιοποίησης των θεμάτων περί της παγκόσμιας υγειονομικής περίθαλψης από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μπορεί να εκληφθεί η δημιουργία  του «Global Health Media  Project» που προβάλλει περισσότερα από 10.000 σχετικά βίντεο, τα οποία διαδίδονται  ανά τον κόσμο μέσω δεκάδων διεθνών οργανισμών και χιλιάδων εθελοντών.

Οι λόγοι της επιτυχίας των ΜΜΕ

Εντούτοις, η επιτυχημένη δράση των μέσων μαζικής ενημέρωσης έγκειται :

1.

Στην παρουσίαση των επιπτώσεων των περιβαλλοντικών ή των πυρηνικών ατυχημάτων – δυστυχημάτων.

2.

Στη δραματική εξιστόρηση ιστοριών Ασιατών-Αφρικανών προσφύγων ή μεταναστών για το πως κατόρθωσαν να περάσουν στην Ευρώπη ή σχετικά με τη χρησιμοποίησή τους από τα διάφορα παράνομα κυκλώματα.

3.

Στην παρουσίαση της δραστηριότητας των ανθρωπιστικών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων.

4.

Στη  ψήφιση ή μη διάφορων νομοσχεδίων από πλευράς των φορέων της εξουσίας σχετικά με τη μετανάστευση.

5.

Στη δημοσιοποίηση των αποφάσεων των φορέων της εξουσίας σχετικά με την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας.

6.

Στην παρουσίαση μεμονωμένων περιστατικών ή περιπτώσεων φτώχειας υπό το πρίσμα της δραματοποίησης ή εξαιτίας της τέλεσης εγκληματικών – παράνομων πράξεων.

7.

Στην παρουσίαση περιβαλλοντικών εκστρατειών διάφορων φορέων ή εκπαιδευτηρίων  για τη θάλασσα, το νερό και την ανακύκλωση.

8.

Στην παρουσίαση ιστοριών φτώχειας και πείνας εξαιτίας  των περιφερειακών ή εμφύλιων πολεμικών συρράξεων, που σημειώνονται σε διάφορες περιοχές του πλανήτη.

9.

Στην απευθείας ή μαγνητοσκοπημένη τηλεοπτική-ραδιοφωνική-διαδικτυακή μετάδοση μεγάλων πολιτιστικών ή αθλητικών   εκδηλώσεων, που λαμβάνουν χώρα  με αφορμή μείζονα ανθρωπιστικά θέματα.

10.

Στην παρουσίαση δράσεων ανθρωπιστικού χαρακτήρα από επώνυμους σταρ ή καλλιτέχνες (π.χ. τη δραστηριότητα της ηθοποιού Αντζελίνας Τζολί  (Angelina Jolie)  με τη UNICEF σε διάφορες περιοχές του πλανήτη).

11.

Στην πραγματοποίηση δράσεων ή εκπομπών με ανθρωπιστικό χαρακτήρα από τα ίδια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ( αιμοδοσίες, συγκέντρωση  τροφίμων ή φαρμάκων, καθαρισμοί ακτών από τα σκουπίδια και δενδροφυτεύσεις).

12.

Στη δημοσιοποίηση της γνώμης  ειδικών και επιστημόνων για το πως μπορεί να επηρεάσει η αυτοματοποίηση και η εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης (AΙ)  τη δημιουργία των θέσεων εργασίας, καθώς και τη γενικότερη ασφάλεια της ανθρωπότητας.

Τα αποτελέσματα

Οι προαναφερόμενες δράσεις των μέσων μαζικών ενημέρωσης ή επικοινωνίας χαρακτηρίζονται ως επιτυχημένες, αφού έφεραν τα εξής αποτελέσματα :

1.

Προκάλεσαν αντίστοιχα την ενεργοποίηση των φορέων εξουσίας ή την κινητοποίηση του κοινού προς αντιμετώπιση των μείζονων ανθρωπιστικών προκλήσεων.

2.

Κατόρθωσαν να ευαισθητοποιήσουν ταυτόχρονα χιλιάδες ή και εκατομμύρια ανθρώπων γύρω από μια παγκόσμια ανθρωπιστική πρόκληση.

3.

Συγκέντρωσαν χιλιάδες -εκατομμύρια αναγνωστών-τηλεθεατών-χρηστών του διαδικτύου, με αποτέλεσμα να «ανέβει» κατά πολύ η αναγνώριση και η αναγνωσιμότητα μαζί με την παρακολούθηση εκ μέρους του κοινού προς το συγκεκριμένο μέσο μαζικής ενημέρωσης.

4.

 Εξανάγκασαν τους εκπροσώπους ενός φορέα εξουσίας να τοποθετηθούν γύρω από το συγκεκριμένο ζήτημα ή να αναλάβουν δράση γι’ αυτό.

©Typologos.com 2022. Μορφοποιημένο απόσπασμα μέρους της επιστημονικής εργασίας  του κ. Νικόλαου Μόσχοβου με τίτλο: «MME και Παγκόσμιες Ανθρωπιστικές Προκλήσεις»