Stelian Tănase-  Η ελευθερία είναι όλα όσα χρειάζεστε

Συνέντευξη

στο δημοσιογράφο Νίκο Μόσχοβο

 «Η ελευθερία είναι όλα όσα χρειάζεστε. Τίποτα άλλο», λέει ο Ρουμάνος ακαδημαϊκός, συγγραφέας, δοκιμιογράφος, ιστορικός, πολιτικός επιστήμονας, δημοσιογράφος, σεναριογράφος, σκηνοθέτης, τηλεοπτικός παραγωγός και πολιτικός αναλυτής, Στελιάν Τανάσε (Stelian Tănase) στη συνέντευξη, που παραχώρησε στον «Τ», καθώς και στο δημοσιογράφο, Νίκο Μόσχοβο.

Η αφορμή

για τη συνέντευξη

Η συνέντευξη δόθηκε με αφορμή το βιβλίο του Στελιάν Τανάσε με τίτλο «Η ζωή του Panait Istrati», που θα μεταφραστεί του χρόνου (2025) στα Ελληνικά από τη μεταφράστρια, Άντζελα Μπράτσου.

To βιβλίο αναφέρεται στη περιπετειώδη ζωή του Ρουμάνου συγγραφέα – λογοτέχνη με ελληνικές «ρίζες», Παναϊτ Ιστράτι (10 Αυγούστου 1884 – 16 Απριλίου 1935), που θεωρείται από τους κριτικούς ως ο «Μαξίμ Γκόρκι» των Βαλκανίων. Ο Παναϊτ Ιστράτι γεννήθηκε το 1884 στη Βραΐλα από την πλύστρα Ζωίτσα Ιστράτι (Joiţa Istrate) και τον Έλληνα παράνομο καπνέμπορο, Γεώργιο Βαλσαμή, ενώ υπήρξε φίλος με το σπουδαίο Έλληνα συγγραφέα, Νίκο Καζαντζάκη και το Γάλλο συγγραφέα-μυθιστοριογράφο, Ρομαίν Ρολάν.

Οι απαντήσεις του Στελιάν Τανάσε (Stelian Tănase) μας περιγράφουν το «ταξίδι» του κάθε ανθρώπου στο μονοπάτι προς την ελευθερία κι είναι οι εξής:

 1.

Στο βιβλίο «Η ζωή του Panait Istrati» αναφέρεστε σε ένα υπαρκτό πρόσωπο στο συγγραφέα Panait Istrati, ο οποίος πίστεψε ακράδαντα στην ελευθερία του  ανθρώπου -χωρίς πολιτικές κομματικές ή ιδεολογικές παρωπίδες. Ποια  στοιχεία της προσωπικότητάς σας ως δημοσιογράφου,  συγγραφέα και πολιτικού αναλυτή θεωρείτε κοινά με τη ζωή αυτού του εξαίρετου δημιουργού;

«Νομίζω ότι κανένα. Η κοινωνία στην εποχή του Παναΐτ Ιστράτι ήταν εντελώς διαφορετική. Πολλά πράγματα άλλαξαν μετά από  τον Β΄ Παγκόσμιo Πόλεμο και το κομμουνιστικό καθεστώς που ονειρευόταν ο Ιστράτι στα πρώτα του χρόνια δε συνέβη. Αποδείχθηκε ότι ήταν εντελώς διαφορετικό. Αλλά, σε μια δικτατορία, χρειάζεσαι, όπως πάντα, το θάρρος να επιβιώσεις. Γεννήθηκα σε ένα κομμουνιστικό κράτος. Ένιωσα όπως όλοι, τη καταπίεση της καθημερινής ζωής από τη ρουμανική πολιτική αστυνομίας, η οποία ήταν πανταχού παρούσα, Η Σεκιουριάτε και η λογοκρισία ήταν  παντού. Δύο από τα μυθιστορήματά μου απαγορεύτηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980. Ήταν μια πολύ δραματική και  τραυματική εμπειρία. Αντιμετώπισα τη πραγματική φύση του κομμουνιστικού καθεστώτος. Εκείνα τα χρόνια, δε καταλάβαινα τον Ιστράτι. Ήταν εντελώς ξένος σε μένα πριν με την αρχική του δέσμευση στο μπολσεβικισμό. Δε μπορεί να συνδυαστεί η λογοκρισία και η ελευθερία. Για μένα, ο Ιστράτι ήταν ένα «αίνιγμα» (ήμουν φοιτητής εκείνη την εποχή). Αργότερα, ξεκινώντας από αυτό το σημείο, ανακάλυψα το βιβλίο: « Εξομολόγηση για τους ηττημένους- Μετά από δεκαέξι μήνες στην ΕΣΣΔ ή Προς την άλλη φλόγα. Η ομολογία ενός ηττημένου (Confession pour vaincus. Après seize mois dans l’URSS )». Ήταν δύσκολο να το ανακαλύψω, γιατί ήταν ένα απαγορευμένο βιβλίο. Δε μπορούσες να το βρεις σε μια δημόσια βιβλιοθήκη ή σ’ ένα βιβλιοπωλείο. Το αγόρασα στη «μαύρη» αγορά βιβλίων. Μετά από την ανάγνωση του «Confession pour vaincus» άρχισα να αποκρυπτογραφώ τα γραπτά του Ιστράτι».

2.

 Ο Φρίντριχ Ένγκελς έγραψε ότι ο άνθρωπος θα  μπορέσει να «κατακτήσει» την ελευθερία του παρά μόνον, όταν ενστερνιστεί τη διαλεκτική και ζήσει μια ζωή βασιζόμενος στη σχέση της αιτίας και του αποτελέσματος. Από την άλλη  πλευρά, ο Panait Istrati θεωρούσε πως η ελευθερία δε βρίσκεται σε εξάρτηση με κάποιο προκατασκευασμένο παράγοντα (οικονομική/αγοραστική δύναμη, εθνικότητα, καταγωγή, θρησκεία, ιδεολογικές αντιλήψεις και κοινωνική τάξη). Ποια είναι, όμως, η άποψη του Stelian Tănase για την ελευθερία;

«Είναι απλώς ένα όνειρο, ένα όραμα. Αυτή η ονειρεμένη «ελευθερία» δεν υπάρχει. Ίσως είναι θρησκεία. Το χρειαζόμαστε, ίσως, μόνο για να αντισταθούμε στις προκλήσεις της ζωής. Μια ανυπακοή, αν προτιμάτε».

3.

Το έργο του Panait Istrati βρίσκεται σε διαρκή διάλογο με το έργο του μεγάλου Έλληνα συγγραφέα, Νίκου Καζαντζάκη. Οι ήρωες τους, Ανδριάν Ζωγράφι και Αλέξης  Ζορμπάς μοιάζουν σαν να συνδιαλέγονται με την ιστορία και όχι μόνο.  Μοιάζουν σα να ρίχνουν το «Φως» της ανθρώπινης ύπαρξης  και της ελευθερίας του κάθε ατόμου απέναντι στο σκοτάδι. Μήπως, όμως, θα πρέπει πρώτα ο κάθε άνθρωπος θα πρέπει να αποδεχθεί ότι δεν υπάρχουν «απόλυτες αλήθειες»;

«Ο καθένας έχει τη δική του αλήθεια, μιλάω για ανθρώπινη αλήθεια, όχι γενική, όχι ιστορική, αντικειμενική. Έχω αμφιβολίες για τη γενική αλήθεια… Η «ζωντανή» αλήθεια, η οποία εκφράζεται από τον Ζορμπά και τον Ζωγράφι, για παράδειγμα, είναι η μόνη που υπάρχει στο πραγματικό κόσμο. Είναι η αλήθεια κάθε ανθρώπινης ψυχής. Βλέπω με αυτόν τον τρόπο τα δυνατά τους σημεία, το «καθολικό χαρακτήρα» τους, τίποτε άλλο».

4.

 Με βάση τα όσα διαβάσαμε για το έργο του Panait Istrati φαίνεται πως συνδιαλέγεται εμμέσως και με τις δημιουργίες ενός άλλου Έλληνα συγγραφέα, του Μενέλαου Λουντέμη. Σαν να μοιάζουν ο ίδιος ο  Panait Istrati και ο ήρωας του, Ανδριάν Ζωγράφι με «Ένα παιδί, που μετρούσε τα άστρα». Μήπως, ο κάθε άνθρωπος θα πρέπει να κρατήσει ένα στοιχείο της παιδικότητάς του, για να απελευθερωθεί τελικά ως προσωπικότητα;

«Πρώτον, ο Ιστράτι κατάλαβε πολύ καλά ότι η παιδική ηλικία δε πεθαίνει ποτέ, και δεν άφησε ποτέ τα παιδικά του χρόνια σε κανέναν. Ποτέ δεν αποξένωσε το παρελθόν του. Κάθε σελίδα είναι μια σελίδα από την Βραΐλα, το Baldovinesti, τον Δούναβη και τη Μεσόγειο Θάλασσα. Δεύτερον: Ο Παναΐτ Ιστράτι ήταν μισός Έλληνας, μη το ξεχνάς. Είναι μια πολύ σημαντική πτυχή για να καταλάβεις την ψυχή του».

5.

Ως άνθρωπος επάνω απ’ όλα ζήσατε κι εσείς από «πρώτο χέρι» το πως η κάθε επανάσταση αρχίζει με αίτημα την ελευθερία και εξελίσσεται σταδιακά σε ένα καταπιεστικό καθεστώς. Μήπως, τελικά, η απόκτηση της εξουσίας δημιουργεί μια καινούργια «ελίτ», που επιβάλει μηχανιστικούς κανόνες με βάση την επικρατούσα (προσωρινή ιδεολογία). Μήπως, εσκεμμένα  αγνοεί ότι ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και το κάθε άτομο δε μοιάζει με το άλλο;

«Η λεγόμενη «μπολσεβίκικη επανάσταση» (ήταν ένα πραξικόπημα, στη πραγματικότητα), που κατέληξε τελικά σε μια καταστροφή: Σήμαινε τρόμο, λογοκρισία, πολιτική αστυνομία, Γκουλάγκ και  μια ελεγχόμενη κοινωνία χωρίς προοπτική. Η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 ήταν μια ευλογία.Ο Λένιν και οι συμμετέχοντες υποσχέθηκαν την απελευθέρωση του ανθρώπου και παρήγαγαν μόνο σκλαβιά για την ανθρωπότητα. Σκλάβωσαν τους ανθρώπους, δεν τους ελευθέρωσαν. Η ερμηνεία του Λένιν για το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» και το «Κεφάλαιο» του Μαρξ είναι εκφυλισμένες μορφές των γραπτών του Μαρξ και όχι μόνο μια όψιμη ρεβιζιονιστική απάντηση. Αυτό που βρήκε ο Ιστράτι  στη Σοβιετική Ένωση ήταν μια βίαιη και ανελέητη δικτατορία του κομματικού μηχανισμού ενάντια στις μάζες. Η αποφασιστική εμπειρία της σοβιετικής κοινωνίας ήταν τα Γκουλάγκ και η σκλαβιά εκατομμυρίων αθώων ανθρώπων. Όχι, η ελευθερία».

6.

Έχετε πρωτοστατήσει για τον αποχαρακτηρισμό όλων των αρχείων που φυλάσσονται στα αρχεία της Σεκιουριτάτε. Τελικά, ο κόσμος, όπως τον περιέγραψαν οι Τζορτζ Όργουελ και Φράντς Κάφκα,  μήπως επαναλαμβάνεται συνέχεια και αυτό είναι ένα ζήτημα, που αφορά στη πραγματική ελευθερία του ατόμου;

«Ήταν μια εμπειρία παρόμοια με εκείνες στα μυθιστορήματα του Τζορτζ Όργουελ. Ανακάλυψα στα αρχεία διαβάζοντας τον δικό μου φάκελο που έφτιαξαν οι αξιωματικοί της Σεκιουριτάτε και είδα ότι ο καλύτερός μου φίλος ήταν πληροφοριοδότης. Με κατασκόπευε προς όφελος της Σεκιουριτάτε. Ήταν, νομίζω, η χειρότερη εμπειρία ολόκληρης της ζωής μου. Ήταν μια πολύ «βαθιά και ταραγμένη» απογοήτευση. Έχασα εντελώς τη «γεύση» της φιλίας».

7.

Και ένα φιλοσοφικό ερώτημα. Μήπως τελικά η ανθρωπότητα θα πρέπει να δει τη πραγματικότητα κατάματα, όπως την είδαν ο Πλάτωνας και ο Σωκράτης;Και όχι όπως την περιέγραψαν ο Φρίντριχ Νίτσε και ο Σίγκμουντ Φρόιντ;

«Προτιμώ, να μείνω μακριά από αυτήν την ερώτηση».

8.

«Βάλε το μπροστά τους με συντομία, ώστε να το διαβάσουν· ξεκάθαρα,  ώστε να το καταλάβουν· με εικόνες ώστε να το θυμούνται· και με ακρίβεια, ώστε να καθοδηγούνται από το φως του», έλεγε κάποτε ο Γιόζεφ Πούλιτζερ (Joseph Pulitzer). Ως άνθρωπος και ως δημοσιογράφος πως θα σχολιάζατε σήμερα τη κατάσταση της σύγχρονης δημοσιογραφίας;

«Μετά εκ 30 χρόνων «ενεργής» δημοσιογραφίας, πριν από μερικά έτη, παραιτήθηκα από την απασχόλησή μου ως δημοσιογράφος. Για μένα, τελείωσε… Ξαφνικά, έχασα κάθε περιέργεια να είμαι καλά ενημερωμένος, όσον αφορά στα καθημερινά νέα ή να «πω» στους ανθρώπους ποιες είναι οι απόψεις ή και η γνώμη μου ως πολιτικός σχολιαστής».

9.

Το βιβλίο σας, με τίτλο «Η ζωή του Panait Istrati» θα μεταφραστεί του χρόνου (2025) στα Ελληνικά. Τι περιμένετε να αποκομίσουν οι Έλληνες αναγνώστες και οι Ελληνίδες αναγνώστριες από αυτό το βιβλίο;

«Την απλή αλήθεια της εξαιρετικής ζωής ενός μυθικού συγγραφέα, που ασχολήθηκε με την αλήθεια των μη προνομιούχων ανθρώπων».

10.

Ως δημιουργός έχετε ασχοληθεί με το μυθιστόρημα, το δοκίμιο και το ντοκιμαντέρ. Τι έπεται για τον Στέλιαν Τανάσε (Stelian Tănase)  στο χώρο της δημιουργίας για το 2025;

Προσπαθώ να ολοκληρώσω φέτος ένα ιστορικό βιβλίο σχετικά με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τη στρατιωτική κατοχή του Βουκουρεστίου από τις δυνάμεις των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Τουρκία, Βουλγαρία). Είναι μια «θλιβερή» και δραματική ιστορία.

11.

Θα θέλαμε με μια πρόταση να μας απαντήσετε τι σημαίνουν για εσάς η καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: Ελευθερία. Πολιτική. Δημοσιογραφία. Έρευνα. Κοινωνία.

«Η ελευθερία είναι όλα όσα χρειάζεστε. Τίποτα άλλο».

Σύντομο Βιογραφικό

Ο Στελιάν Τανάσε (Stelian Tănase) γεννήθηκε στις 17 Φεβρουαρίου 1952 στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας.

Είναι Ρουμάνος ακαδημαϊκός, συγγραφέας,δοκιμιογράφος, ιστορικός, πολιτικός επιστήμονας, δημοσιογράφος, σεναριογράφος, σκηνοθέτης και τηλεοπτικός παραγωγός, καθώς και πολιτικός αναλυτής.

Είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Βουκουρεστίου.

Από το 1997 είναι αναπληρωτής καθηγητής στο UCLA. Σήμερα είναι καθηγητής στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Βουκουρεστίου.

Διετέλεσε πρόεδρος της Ρουμανικής Ραδιοτηλεόρασης(SRTV).

Κοινωνική

και πολιτική δράση

Ο Stelian Tănase συμμετείχε ενεργά στις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας της 21ης-22ας Δεκεμβρίου 1989 και οι οποίες «οδήγησαν» στη πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος.

Το 1991 εξελέγη αντιπρόεδρος του Κόμματος «Συμμαχία Πολιτών». Το 1992 εκλέχθηκε βουλευτής στο ρουμανικό κοινοβούλιο με τα ψηφοδέλτια της Δημοκρατικής Συνέλευσης.

Στα τέλη του 1992, ο Stelian Tănase (μαζί με τον Νταν Πάβελ- Dan Pavel) ίδρυσαν το πρώτο περιοδικό πολιτικών επιστημών στη μετά-κομμουνιστική Ρουμανία, ήτοι το «Sfera Politicii».

Λογοτεχνικό

και επιστημονικό έργο

Το έργο του Stelian Tănase αποτελείται από τρία σημαντικά μέρη: Τη μυθοπλασία (λογοτεχνία), την ερευνητικά και επιστημονικά κείμενα ( σ.σ. πολιτικές επιστήμες, ιστορία, αρχειακή έρευνα) και  τα απομνημονεύματα. Ένα σημαντικό μέρος των ερευνητικών βιβλίων του Stelian Tănase αντιπροσωπεύει το «καρπό» των δεκαετιών έρευνας που πραγματοποίησε ο ίδιος στα αρχεία του ρουμανικού κομμουνισμού, στα αρχεία του PCR και στα αρχεία της πρώην πολιτικής αστυνομίας, της Securitate. Αρκετοί κριτικοί λογοτεχνίας έγραψαν επαινετικά κείμενα για τα μυθιστορήματα του Stelian Tănase.

Έχει βραβευτεί με το Εθνικό Τάγμα «Αστέρι της Ρουμανίας» στο βαθμό του αξιωματικού στις 1 Δεκεμβρίου 2000 «για εξαιρετικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα και για τη προώθηση του πολιτισμού» κατά τη διάρκεια του εορτασμού της Εθνικής Ημέρας της Ρουμανίας.

©Typologos.com 2024